Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Sağlık, Uygulama ve Araştırma Hastanesi poliklinikler girişinde MS Hastalığına dikkat çekmek için bilgilendirme standı açıldı. Düzenlenen etkinlikte Nöroloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Doç. Dr. Gülnur Tekgöl Uzuner ve ekibi tarafından hasta ile hasta yakınlarına MS, MS’in belirtileri ve MS tanısının nasıl konulduğu hakkında bilgilendirmelerde bulunuldu.
Her yıl 30 Mayıs tüm dünyada ‘Dünya Multipl Skleroz (MS) Farkındalık Günü’ olarak çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır. MS sadece bireyi değil; bireyin ailesini, sosyal çevresini, iş arkadaşları, işvereni ve tüm toplumu ilgilendiren sosyal bir olgudur. Bu nedenle MS’i bilmek ve MS’lileri anlamaya çalışmak ve onlara her alanda destek olmak toplumsal bir görevdir.
Multiple Skleroz (MS) Nedir?
Multiple sklerozis (MS) merkezi sinir sistemini (beyin ve omurilik) etkileyen, otoimmün (bağışıklık sisteminin neden olduğu), kronik (süreğen), demyelinizan (myelin hasarı ile giden), inflamatuvar (bağışıklık sisteminin hücreleri ile oluşan) ve nörodejeneratif (sinir hücrelerinin ilerleyen yapı ve fonksiyon kaybı) bir hastalıktır. ‘Skleroz' yara izi anlamına gelir ve MS' in neden olduğu sinirlerde oluşan hasarı ifade eder. 'Multiple' eklenir çünkü bu sinir hasarı birden fazla yerde olabilir.
Uluslararası MS derneklerinin (MSIF) hazırladığı ‘MS Atlas’ı 3. Versiyon (Atlas of MS 3rd edition)’dan elde edilen verilere dayanarak; bugün dünyada MS’e sahip kişi sayısı yaklaşık 2.8 milyondur. Bu da her 3.000 kişiden biri MS anlamına gelmektedir. Dünya üzerinde her 5 dakikada bir, herhangi bir yerde, herhangi biri MS tanısı almaktadır. MS kadınlarda erkeklerden 3 kat daha sık görülür ve en sık genç erişkinleri etkiler. MS’lilerin pekçoğu 20-40 yaş civarında tanı alır ama daha genç ya da daha ileri yaşlarda da tanı alabilirler. Tüm dünyada 18 yaş altı MS’li kişi sayısı en az 300.000’dir.
MS’de ne oluyor?
Bağışıklık sisteminiz, vücudunuzun enfeksiyonlara karşı savaşmasına yardımcı olan doğal savunma sistemidir.MS'de bağışıklık sisteminiz bilinmeyen bir nedenle merkezi sinir sisteminize saldırır. Saldırı gerçekleştiğinde, bağışıklık sistemi sinirlerinizin etrafındaki myelin adı verilen koruyucu kılıfı hedefler. Bu kılıf, sinirlerinizi korumak ve mesajların sorunsuz bir şekilde iletilmesine yardımcı olmak için vardır.Miyelin hasar gördüğünde (demiyelinizasyon denir) mesajlar sinirlerinizden eskisi kadar verimli geçmez, bu nedenle mesajlar gecikebilir veya bazen hiç iletmeyebilir. Bu hasar alanlarına ‘lezyon’ veya ‘plak’ denir ve yaşadığınız semptomlara neden olurlar.
MS sıklıkla ve hastalığın ilk yıllarında daha sık olarak ‘atak’ dediğimiz hastalığın alevlenmesi ile seyreder. Atak demek o sırada bağışıklık hücreleri merkezi sinir sistemine saldırı gerçekleştirmiş anlamına gelmektedir. O sırada sizde yeni belirtilerin oluşması ya da eski belirtilerin şiddetlenmesi şeklinde bulgular ortaya çıkmaktadır. Bir ataktan sonra vücudunuz bir dereceye kadar kendini onarabilir. Hastalığın ilk 10-15 yılında ataklardan tam ya da kısmi iyileşme görülür. Ama ataklar önlenemez ise hastalık ilerleyici faza geçebilir, böylece nöron (sinir hücresi) ölümü de dahil olmak üzere nöronların ilerleyen yapı ve fonksiyon kaybı ortaya çıkar, bu da kalıcı özürlülüğe yol açabilir.
MS'in en yaygın ilk semptomlarından bazıları şunlardır:
Yorgunluk (üstlenilen görevle orantısız olan bir tür bitkinlik)
Eskisinden daha fazla tökezleme (bacaklarda denge veya koordinasyon ile ilgili sorunları gösterir)
Ciltte olağandışı hisler (iğnelenme, karıncalanma, ağrı veya uyuşukluk gibi)
Düşünme hızında yavaşlama (bir şeyleri unutmaya, zayıf konsantrasyona veya kaybolmaya neden olur)
Görme ile ilgili sorunlar (bulanık görme veya görme azlığı/kaybı ile birlikte göz hareketlerinde ağrı)
Yaygın MS Belirtileri
Denge ve koordinasyon
MS'de denge ve koordinasyon sorunları yaygındır, çünkü bu becerileri organize eden beyin bölgeleri genellikle sinir hasarından etkilenir. Bunu baş dönmesi, titreme olarak deneyimleyebilir veya kendinizi veya vücudunuzun bir kısmını belirli pozisyonlarda tutmakta zorluk çekebilirsiniz. Denge sorunları için tıbbi terim ataksidir.
Mesane ve bağırsak
Mesanenizi ve bağırsağınızı düzenleme ile ilgili sorunlar da MS'de oldukça yaygındır. Gün içinde ne zaman tuvalete gitmeniz gerektiğini veya gece idrara çıkmanız gerektiğini kontrol etmekte zorlanabilirsiniz. Mesane ve bağırsak semptomları kısmen sinir hasarına bağlı olabilir, ancak kabızlık veya idrar yolu enfeksiyonları gibi sorunlar da hareket kabiliyetinin azalmasından kaynaklanan ikincil semptomlar olabilir.
Düşünme ve hafıza
Düşünme ve hafıza ile ilgili problemlere bilişsel problemler denir. Bunlar arasında unutkanlık, odaklanmayı veya konsantre olmayı zor bulma veya bilişsel yorgunluk olarak bilinen, düşünmek için çok yorgun olma hissi sayılabilir. Dürtüsellik, karar vermede güçlük veya bir şeylere çarptığınızı veya yolunuzu bulmakta zorlandığınızı fark ettiğiniz görsel-uzaysal problemler de bu kategoriye dahil edilebilir.
Sıcaklık hassasiyeti
MS'li kişilerin semptomlarının aşırı sıcak veya soğukla daha da kötüleştiğini fark etmesi yaygındır. Aşırı sıcaklıkların, sinir uyarılarının vücutta iletilme hızını etkilediği, mevcut semptomları daha da kötüleştirdiği ve bazen yorgunluk veya halsizlik gibi yeni semptomlar ortaya çıkardığı düşünülmektedir.
Ruh hali ve duygular
MS'li kişiler genellikle ruh hallerinin veya duygularının etkilendiğini fark eder ve anksiyete veya depresyon belirtileri fark ederler. Bu kısmen MS gibi uzun süreli bir hastalığa sahip olmanın stresinden kaynaklanabilir, ancak doğrudan beyindeki hasardan da kaynaklanabilir. Daha seyrek olarak, MS'li bazı kişiler, duygularını alışılmadık bir şekilde, belki de uygunsuz zamanlarda gülerek veya ağlayarak ifade ettiklerini fark ederler. Buna psödobulbar etkisi denir ve MS'in daha nadir görülen bir semptomudur.
Ağrı
MS'de bazı ağrı veya değişen cilt duyumları sinir hasarından kaynaklanır, ancak bazıları vücuda bir şekilde baskı yapan kötü duruş veya kas spazmlarından kaynaklanabilir. Sinir ağrısı, diş ağrısı veya kulak ağrısı olduğunu düşündüğünüz yüzdeki ağrı olan trigeminal nevralji şeklini alabilir. MS kucaklaması olarak bilinen rahatsız edici bir sıkma hissi veya Lhermitte'in işareti olarak adlandırılan boyun ve sırtta ani elektrik çarpması şeklinde ağrılar da yaşanabilir.
Uyku
MS'de uyku ile ilgili sorunlar oldukça yaygındır. Uykuya dalmakta veya uykuyu sürdürmekte sorun yaşayabilir veya uykunuzun sizi dinlendirmediğini hissedebilirsiniz. Bazı uyku sorunlarına doğrudan sinir hasarı neden olabilir, ancak kas kasılmaları, ağrı veya noktüri (gece idrara çıkma ihtiyacı) gibi diğer MS semptomları da uykunuzu etkileyebilir. Yetersiz uyku, özellikle yorgunluk ve düşünme ve hafıza ile ilgili sorunlar olmak üzere diğer semptomları etkileyebilir.
Konuşma ve yutma
Beynin dilden veya ağız ve boğaz kaslarının koordinasyonundan sorumlu bölümlerindeki sinir hasarı, konuşma ile ilgili sorunlara yol açabilir. Kelimeleri çıkarmakta veya doğru zamanda doğru kelimeyi hatırlamakta zorluk çekebilirsiniz. Ağız, dil ve boğaz kaslarındaki zayıflık ve koordinasyon eksikliği yutmayı zorlaştırabilir.
Görme
Bulanık görme, görme keskinliğinde azalma, çift görme gibi belirtiler olabilir.
Herkesin MS'si aynı mı?
Hayır, herkesin MS'si farklıdır. MS üç ana tipe ayrılır:
Tekrarlayan MS
İkincil ilerleyici MS
Birincil ilerleyici MS.
Bazen, özellikle ilk teşhis konduğunda, hangi tipe sahip olduğunuz konusunda bazı şüpheler olabilir. Nöroloğunuz size hangi tip MS'e sahip olduğunuzu söylemiş olabilir. Bazen MS tipine karar verebilmek için en az 1-2 yıllık izlem gerekmektedir.
MS tanısı nasıl konulur?
MS’in belirtilerinden biri ya da birkaçını yaşıyorsanız hemen bir nöroloji uzmanına başvurmanız gerekmektedir. Nöroloğunuz sizi önce dinler ve muayene eder. Sonra beyin ve omurilik MR’larınızı çektirir. Bel suyu incelemesi (lomber ponksiyon) için bel sıvınızın alınmasını isteyebilir. Bunların yanında başka tanıları ekarte edebilmek için ilave başka tetkiklerde yaptırabilir. Bazen başka uzmanlık alanındaki doktorların da sizi görmesini isteyebilir.
MS tedavi edilebilir mi?
Şu anda MS’ i kesin iyileştiren bir tedavi yoktur, ancak hastalığınızı kontrol altına alabilecek çok çeşitli tedaviler vardır.
Semptomatik tedaviler – MS semptomlarını tedavi etmek için birçok tedavi mevcuttur. Buna ilaç tedavileri, terapiler (fizyoterapi ve mesleki terapi gibi), kendi kendini yönetme teknikleri ve rehabilitasyon dahildir.
Hastalık modifiye edici ilaçlar – MS'nin altında yatan durumu tedavi edebilen ilaçlar da vardır - bunlara hastalık modifiye ilaçlar denir. Bunlar, atakların sayısını ve şiddetini azaltmak ve zamanla sakatlık oluşumunu yavaşlatmak için çalışır.
Tamamlayıcı tedaviler – MS'li bazı kişiler, fiziksel ve zihinsel sağlıklarını iyileştirmeye yardımcı olmak için geleneksel tıbbın yanı sıra tamamlayıcı tedavileri kullanmayı tercih eder. Bu terapiler yoga, masaj, refleksoloji ve farkındalık gibi şeyleri içerir.
MS’ li kişilere mutlaka hastalık modifiye edici bir ilaç başlanır. Hastalığınızın durumuna göre bazen ilaç değişiklikleri de yapılabilir. Yorgunluk, kas sertlikleri, idrar problemleri vb. varsa ek belirtilere yönelik tedavi eklenir. Tamamlayıcı tedavilerden de önerilerde bulunulur.Multipl skleroz (MS), kişisel ilişkileri birçok yönden etkileyebilir ve arkadaşlar, aile, ortaklar ve iş arkadaşları dahil olmak üzere diğer insanlarla bağlantı kurmanın ve sürdürmenin önünde bir engel gibi hissedebilir.
MS’li olmak
MS'e değil, bireye odaklanarak ilişkiler korunabilir ve geliştirilebilir.Aile, arkadaşlar, ortaklar veya iş arkadaşları gibi çevremizdeki insanlarla olan ilişkilerimiz, duygusal sağlığımız ve destek için önemlidir. Kişisel saygımız ve benlik duygumuz genellikle hayatta oynadığımız roller ve bu rollerde kendimizi nasıl hissettiğimiz etrafında dönebilir.MS, bu ilişkiler için bir engel gibi hissedebilir, bu da bizim için önemli olanları korumayı veya gelecekte yenilerini geliştirmeyi zorlaştırabilir. Siz veya ailenizde, arkadaşlarınızda, çevrenizde veya iş yerinizde MS tanısı olan başka biri olabilirsiniz, ancak her iki durumda da, her ikiniz için de işlerin nasıl değiştiğini ve ilişkinizi sağlam tutmak için neler yapabileceğinizi anlamak biraz zaman alabilir.Gerçekte çok az şeyin değiştiğini görünce şaşırabilirsiniz. MS teşhisinden sonra daha önce olduğunuz kişiyle aynı kişisiniz. Herkesin hayatında zorluklar vardır ve MS, kim olduğunuzla ilgili tüm hikaye değildir.
